Η Tέχνη και ο καλλιτέχνης ταξιδευτής

Η «ιδιωτική» γλώσσα του καλλιτέχνη εκφράζει την έγνοια του να διασφαλίσει την ιδιαιτερότητά του στην εκδίπλωση της επικοινωνίας του με τον παραλήπτη του «μηνύματός» του

Με

ρωτούν συχνά, και με αφορμή την τιτλοφόρηση του παρόντος βιβλίου, τι είδους «φτερά» διαθέτει η Τέχνη. Προφανώς το φτερούγισμά της είναι ατελεύτητο, ας το επαναλάβω, εννοώντας την κυριολεκτική (και όχι την καταχρηστική) «ποιητική της ιστορίας». Το παιχνίδι των καλλιτεχνικών μορφών το γνώρισα ζωγραφίζοντας τη νότια πρόσοψη (παλίμψηστο) του σπιτιού μας στην Κω. Αλλά και γράφοντας ποίηση στο βορεινό του μπαλκόνι, χωρίς ποτέ να μπερδέψω ρόλους και ν’ ανακατέψω πρακτικές. Δηλαδή, δεν έθεσα τον επιστημονικό λόγο στην υπηρεσία της λογοτεχνίας και -όσο μπορούσα- απέφυγα και το αντίστροφο.

Οπως μπορώ να υποθέσω από το είδος της συνεπαφής σχόλης και εργάσιμου χρόνου, η Τέχνη δεν πρόκειται να απολέσει την ειδολογική της αυτοτέλεια ως γέννημα της πρώτης και ως πεδίο αναφοράς του δεύτερου. Τούτο είναι που επιτρέπει στην ανιδιοτέλεια των μορφών να γειώνεται ανάλογα με την ένταξη του καλλιτέχνη στα κοινωνικά δρώμενα του καιρού του. Κι αν το πρώτο είναι η αίσθηση του όντος ότι κινείται πέραν του ακρωτηριασμού του, τούτο όμως το θυμίζει εύγλωττα το δεύτερο. Από μια τέτοια ενότητα σημαίνοντος και σημαινομένου προκύπτει η όποια καλλιτεχνική απάντηση στα θεμελιώδη προβλήματα του παρόντος. Ό,τι κι εδώ αποτελεί το περιστρεφόμενο σημείο προσέλκυσης της Τέχνης.

Ως ενοποιός πυρήνας αισθητικού αποτελέσματος λειτουργεί η μεταφορά. Δηλαδή, υπονοείται η βεβαιότητα ότι μέσω των καλλιτεχνικών μορφών μπορεί να συντίθεται ένας κόσμος που υπερβαίνει τον υπάρχοντα. Αυτού του είδους η μεταφορική λειτουργία συχνά αγγίζει τη μεταφυσική. Η γλώσσα της Τέχνης μπορεί, γι’ αυτό, να αντιμετωπίζει ταυτόχρονα δύο σφαίρες: τον κόσμο τον οποίο αρνείται και τους κώδικές του και συνάμα την αλλαγή παραδείγματος στο εσωτερικό της ιδεολογικής σκευής όσων αντιπαρατίθενται συντονισμένα στον κεφαλαιοκρατικό κοινωνικό σχηματισμό, για να μείνω στα δικά μας. Και στις δύο περιπτώσεις η «ιδιωτική» γλώσσα του καλλιτέχνη εκφράζει την έγνοια

του να διασφαλίσει την ιδιαιτερότητά του στην εκδίπλωση της επικοινωνίας του με τον παραλήπτη του «μηνύματός» του.

Επίσης, το καλλιτεχνικό ταξίδι, σε όλους τους δυνατούς κόσμους και με όλες τις αναμενόμενες επιστροφές, προσφέρει την ευκαιρία για την αναδίπλωση του υποκειμένου που το επιτελεί ως «διανοούμενος» περιηγητής. Προφανώς σ’ ένα τέτοιο γίγνεσθαι επινοούνται κάθε φορά μορφές αμφισβήτησης της πρακτικής του. Η οικεία «έξις» συγκροτείται μέσα από το σύνολο των ενδεχόμενων (και όχι δεδομένων) λύσεων. Σε έναν κόσμο αγοραφοβικό και συνάμα πρωτόγνωρο που τον καθιστά περισσότερο άξενο η επιβαλλόμενη «pens�e unique» ως νομιμοποίηση των οικείων εξουσιαστικών πλεγμάτων και χειραγωγήσεων. Ακόμη και η οποιαδήποτε «αυλική» τέχνη του καιρού μας δεν προϋποθέτει την εγγραφή της σε κάποιο «habitus» του καλλιτεχνικού υποκειμένου που θα μπορούσε τάχα να προλαμβάνει την έκβαση του παιχνιδιού του. Γιατί στα καταστατικά αντισώματα της Τέχνης ανήκει η δυνατότητα διπλασιασμού του κόσμου. Μια δυνατότητα που σπάνια κανείς την απεμπολεί.

Βέβαια, ο καλλιτέχνης-ταξιδευτής δεν παραμένει, ακόμη κι όταν το αισθάνεται έτσι, το πρώτον κινούν ακίνητον στους δακτυλίους της επικοινωνίας, τους οποίους ωστόσο επιδιώκει διαρκώς να διευρύνει και να εμπλουτίζει σε βιώματα. Έτσι συνθέτει τις «μαρτυρίες/μορφές» μέσα από τη δημιουργική αναστάτωση που εμπεριέχει το «έτερον», σε όποια διάσταση κι αν αυτό νοηθεί. Προφανώς η εμπορευματική φαντασμαγορία της virtual reality μπορεί να οδηγεί σε σκηνές εντυπωσιασμού, τις οποίες μπορεί να περιορίζει ο μηχανισμός της καλλιτεχνικής γραφής που αναγνωρίζει την αντιθετική σύσταση της πραγματικότητας και των εμπειριών της. Εδώ ακριβώς παρεμπίπτει η κατοπτρική λειτουργία της Τέχνης που ουδέποτε θα ξεθωριάσει, εφόσον ο καθρέφτης της είναι το «μέσα» και το «έξω» για τα έργα που αυτή φέρνει στο φως. Το «θαυμαστό» παραμένει το είδωλο ενός κόσμου που μας διαφεύγει, χωρίς όμως να το χαρίζουμε σε κανέναν.